شکل گیری بازار سهام: بازار سهام چگونه شکل گرفت؟
تاریخ بانک ها به هزاران سال قبل و تمدن بین‌النهرین باز می‌گردد؛ اما تاریخ شکل گیری بازار سهام و شرکت ها تنها به چند صدسال پیش باز می‌گردد. آیا مردمان بین‌النهرین هیچ‌گاه به فکر تأسیس بازارهای سهام و ایجاد شرکت های مختلف نیفتاده بودند؟
پاسخ آن به نظر منفی است.
در هیچ‌یک از الواح به‌دست‌آمده از ایران باستان هیچ نامی از شرکت ها و برندهای ایرانی مثل ارج، ایران‌خودرو یا چیت سازی نیامده است!
علت این امر آن است که اقتصاد تمدن‌های باستان بسیار کوچک بوده است. ایجاد شرکت نیازمند سرمایه است و در آن زمان سرمایه در گردش کافی نبوده است.
تأسیس یک شرکت تا زمان رنسانس به بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ طول انجامید و مبادلات در مقیاس‌های کلان سرعت شکل گیری شرکت ها و رشد آنها را بیشتر کردند. اولین شرکت های سهامی، شرکت های تجاری همچون شرکت British East India و شرکت Dutch East India بودند. حقوق انحصاری مبادله با هندی‌ها از طرف دولت‌هایشان به این شرکت ها داده شده بود و آنها سهام شرکت‌هایشان را به سرمایه گذارانشان می‌فروختند.
آنها به‌این‌علت سهامشان را منتشر کرده بودند که تجارت در خارج از مرزها و قاره‌ها بسیار سرمایه‌بر بود. برای ساختن کشتی‌های غول‌پیکر، به‌کارگیری نیروی کار فراوان، تهیه تجهیزات سفر و شروع آن به سمت آن‌سوی جهان نیازمند پول بسیار زیادی بود.
و مهم‌تر از همه، برای این کار ریسک وجود داشت
همیشه این خطر وجود دارد که یک کشتی غرق شود یا هیچ‌گاه بازنگردد. پس سهام راهکاری بسیار مؤثر برای کاهش این ریسک است. درنهایت، اگر شما تنها ملک ۱۰ درصد از یک کشتی باشید، از دست دادن آن کشتی به علت طوفان یا حمله دزدان دریایی آن‌قدر به شما ضرر نخواهد زد. کارآفرینان با همکاری دیگر سهامداران می‌توانند ریسک های موجود را به حداقل برسانند.
درزمانی که منتظر بازگشت کشتی خود هستید، یک فنجان قهوه بنوشید…
اکنون‌که روز به روز شرکت های بیشتر با نقاط مختلف جهان مبادله می‌کنند، روز به روز کالاهای بیشتر وارد بازارهای اروپایی می‌شوند، یک ایده عالی در ذهن یک نفر وجود دارد…
نه‌تنها شما می‌توانید سهام این شرکت ها را خریداری کنید؛ بلکه می‌توانید این سهم ها را معامله کنید؛ و برای این کار چه جایی بهتر از یک قهوه‌خانه (به معنای قدیمی آن و نه مکان‌های امروزی). درنهایت قهوه یکی از این کالاهای جدید و عجیب‌وغریب است که مبادلات بسیاری را به وجود آورده است.
خب… این‌گونه بود که اولین کارگزاران کار خریدوفروش سهام را از قهوه‌خانه‌های لندن آغاز کردند. مهم‌ترین این قهوه‌خانه‌ها، قهوه‌خانه جاناتان بود. این قهوه‌خانه اطلاعات کلیه شرکت ها، سهام آنها و دارایی‌های مختلف را در یک لیست، زیر هم تهیه کرد، اتفاقی که در سال ۱۶۹۸ رخ داد. به لحاظ تاریخی این قهوه‌خانه اولین مکان رسمی بورس اوراق بهادار لندن به حساب می‌آید.
اما این بازار جدید به قوانین و مقرراتی هم نیاز داشت که ما در درس بعدی به آن خواهیم پرداخت.
(پایان درس دوم دوره آموزشی آشنایی با تاریخچه بازار سهام)
اگر سؤال یا نظری درباره شکل گیری بازار سهام دارید لطفاً در بخش نظرات مطرح کنید. همین‌طور با اشتراک‌گذاری این مقاله در شبکه‌های اجتماعی شما هم در توسعه دانش مالی و سرمایه گذاری شریک شوید.
بازار سهام چگونه کار می‌کند؟
همه افراد جامعه ما بورس را نمی‌شناسند و با نحوه سرمایهگذاری در آن و فواید و سودمندی‌های ناشی از آن آشنا نیستند. این در حالی است که آشنایی با بورس و فعالیت در آن می‌تواند در زندگی اقتصادی مردم بسیار موثر باشد. تا همین سال‌های اخیر، بیشتر مردم پس‌اندازهای خود را فقط در بانک‌ها نگهداری می‌کردند و با راه‌های دیگر استفاده از اندوخته‌های خود آشنا نبودند.
سید مجتبی فنایی
مدیر اسبق گروه اقتصاد دفتر برنامه‌ریزی و تالیف کتاب‌های درسی وزارت آموزش و پرورش
همه افراد جامعه ما بورس را نمی‌شناسند و با نحوه سرمایهگذاری در آن و فواید و سودمندی‌های ناشی از آن آشنا نیستند. این در حالی است که آشنایی با بورس و فعالیت در آن می‌تواند در زندگی اقتصادی مردم بسیار موثر باشد. تا همین سال‌های اخیر، بیشتر مردم پس‌اندازهای خود را فقط در بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ بانک‌ها نگهداری می‌کردند و با راه‌های دیگر استفاده از اندوخته‌های خود آشنا نبودند. اما امروزه بسیار شنیده می‌شود که راه دیگری هم برای استفاده از پس‌اندازها وجود دارد و آن این است که یک فرد عادی می‌تواند در مالکیت واحدهای تولیدی و تجاری بزرگ مشارکت نماید و از نتایج مشارکت و سرمایهگذاری خود به سادگی بهره‌مند شود. اما به راستی چگونه ممکن است یک فرد عادی با سرمایه‌ای اندک در سرمایه‌گذاری‌های بزرگی شریک شود در حالی که نه شرکای خود را می‌شناسد و نه امکان کسب اطلاع از نحوه فعالیت، میزان هزینه‌ها، درآمدها و. دارد؛ گذشته از این، اصلا چنین کسی چگونه می‌تواند از حساب و دخل و خرج این مرکز تولیدی که در آن مشارکت کرده است آگاهی پیدا کند؟در پاسخ به این سوال باید گفت که بورس امکان هر آنچه را برای سرمایهگذاری و مشارکت در این مراکز لازم است فراهم آورده و علاوه بر نظارت دقیق بر فعالیتهای این مراکز، مطابق قانون مدافع حقوق سرمایه‌گذاران است.در این مطلب سعی شده است خواننده با سازوکارهای قانونی بورس آشنا شود و با توضیحات ساده در مورد فعالیتهای مختلف آن، از جمله نحوه خرید و فروش، راه‌های مختلف سرمایهگذاری، فواید سرمایهگذاری و. آگاهی پیدا کند و اطلاعات اساسی و اولیه مورد نیاز خود را کسب نماید.
تاریخچه
اندیشه ایجاد بورس زمانی شکل گرفت که عده‌ای از بازرگانان اروپایی از فعالیتهای تجاری خود ضرر کردند، بنابراین به فکر راه‌حلی افتادند تا به وسیله آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به حداقل برسانند. نتیجه آن شد که تعدادی از بازرگانان عده‌ای را در فعالیتهای خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کنند. این تجربه موفقیت‌آمیز بود لذا به تدریج هر تاجری سعی می‌کرد تا فعالیتهای تجاری خود را با این روش ادامه دهد؛ به‌خصوص که این روش برای افرادی که فعالیتهای بزرگ اقتصادی انجام می‌دادند بسیار مطلوب‌تر بود. رفته‌رفته این تجربه قانونمند شد و به تشکیل شرکت‌های سهامی تبدیل گردید.
اولین تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال ۱۳۵۳ میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون اینکه آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد و این کاری بود که احتمال ضرر در آن بیشتر بود. برای انجام این کار عده‌ای از تجار سرمایه لازم را تامین کردند و هرکس به نسبت سرمایه خود در سود و زیان شرکت شریک شد و این کار با موفقیت صورت گرفت. بعدها با گسترش مبادلات در اروپا به سرمایه‌های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. برای این کار نیاز به مراکزی بود تا بتوان بین سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران رابطه برقرار کرد. چنین مراکزی تاسیس شدند و بورس نام گرفتند.اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد وامروز اکثر کشورهای جهان دارای بورس هستند. در ایران نیز در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد.
بورس چیست؟
برای شناخت بورس و آشنایی بیشتر با آن بهتر است از «بازار» و تعریف آن شروع کنیم. در یک تعریف ساده، می‌توان گفت که بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می‌گیرد و ساده‌تر این است که بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله‌ای صورت پذیرد بازار تشکیل شده است. این شرایط می‌تواند مکان خاصی باشد یا شبکه‌ای ارتباطی مثل اینترنت.
در بازارها به‌طور کلی دو نوع دارایی، دارایی‌های واقعی و دارایی‌های مالی، مورد معامله قرار می‌گیرند. دارایی‌های واقعی همان دارایی‌های فیزیکی هستند مثل زمین، ساختمان و انواع ماشین، لوازم خانگی و. اما دارایی‌های مالی دارایی‌های کاغذی و بهتر بگوییم اسنادی هستند مثل سهام و اوراق مشارکت. بورس بازاری است که در آن دارایی‌های مختلف مورد معامله قرار می‌گیرد. از این رو، انواع بورس‌ها را می‌توان به سه دسته کلی بورس کالا، بورس ارز و بورس اوراق بهادار طبقه‌بندی کرد.
1- بورس کالا: بازاری که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می‌گیرد و به‌طور منظم و دائم فعال بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ است بورس کالا نام دارد. در بورس کالا معمولا مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورس کالایی را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد نام‌گذاری می‌کنند، مثلا بورس نفت و بورس گندم.
2- بورس ارز: در بورس ارز، همان‌طور که از نام آن مشخص است، کار خرید و فروش پول‌های خارجی انجام می‌گیرد. این بورس در کشور ما فعال نیست اما در کشورهای پیشرفته فعالیت چشم‌گیری دارد.
3- بورس اوراق بهادار: در بورس اوراق بهادار دارایی‌های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و. مورد معامله قرار می‌گیرد. در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به‌طور رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می‌شود «بورس اوراق بهادار» می‌گویند بورس اوراق بهادار چه می‌کند؟
کار اصلی بورس اوراق بهادار این است که زمینه‌ای فراهم می‌آورد تا دو گروه از مردم، به‌طور قانونی، در یک فعالیت اقتصادی شریک و علاوه بر تامین نیازهای یکدیگر، از منفعت و سود این فعالیت بهره‌مند شوند. این دو گروه سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران هستند.
اصولا در یک تقسیم‌بندی ساده، افراد جامعه را می‌توان به دو بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ گروه تقسیم کرد؛ یک گروه کسانی که پول، سرمایه و یا پس‌انداز دارند اما نمی‌توانند با آن کار کنند و گروه دوم کسانی که توانایی انجام فعالیتهای اقتصادی دارند اما سرمایه و پول کافی ندارند. این دو گروه علاوه بر اینکه یکدیگر را نمی‌شناسند و تعداد آنها نیز کم نیست دارای ویژگی‌های مختلفی هستند. به‌عنوان مثال، همه سرمایه‌گذاران به یک اندازه پس‌انداز ندارند. برخی دارای مبالغ اندک و برخی صاحب مبالغ کلان هستند، سلیقه این افراد هم برای سرمایهگذاری متفاوت است، مثلا عده‌ای تمایل به سود کم در کوتاه‌مدت دارند و عده‌ای به دنبال سود بیشتر ولی در درازمدت‌اند و ده‌ها ویژگی دیگر.
سرمایه‌پذیران نیز از ویژگی‌های مختلف برخوردارند، برای مثال، هر گروه در زمینه خاصی فعالیت می‌کنند، با توجه به نوع فعالیت‌شان سودهای متفاوتی پرداخت می‌کنند، در اداره مراکز تولیدی خود سلیقه متفاوت دارند و. حال با این همه ویژگی‌های متفاوت چگونه می‌توان بین این دو گروه رابطه برقرار کرد تا همه آنها ضمن قبول شرایط یکدیگر حاضر به شراکت شوند؟ یکی از کارهای اساسی بورس همین است که با ایجاد یک فضای مناسب و قانونمند زمینه‌ای فراهم آورد تا از طریق آن برآوردن تمامی خواسته‌های قانونی طرفین با حفظ حقوق آنها میسر شود. بورس یک مشکل بسیار بزرگ دیگر را نیز حل کرده است، به‌طوری که می‌توان ادعا کرد حل این مشکل باعث گسترش سرمایهگذاری و در نتیجه توسعه‌یافتگی و پیشرفت سریع‌تر کشورهای جهان شده است. آن مشکل این است که اگر افراد مختلفی که با سرمایه‌های متفاوت وارد بورس شده و در فعالیتهای اقتصادی بزرگ شریک می‌شوند، بخواهند، در هر زمان که تصمیم بگیرند، سهم و سرمایه خود را به قیمت مناسب بفروشند، باید چکار کنند؟
به‌عنوان مثال اگر فردی ۱۰۰ سهم از ۱۲۵ میلیون سهم یک کارخانه سیمان را دارا باشد و تصمیم بگیرد آن را همین امروز بفروشد چگونه می‌تواند قیمت سهام خود را مشخص کند؟ چطور می‌تواند قیمت کارخانه را محاسبه نماید تا براساس آن قیمت سهم خود را مشخص کند؟ چقدر زمان، چه تعداد افراد و چقدر هزینه برای این کار لازم است؟ و. بورس این مشکل را حل کرده و سازوکاری را طراحی کرده است که هر فرد با هر میزان سهم، در هر روز تصمیم به فروش سهامش بگیرد بتواند از قیمت سهام خود آگاه شود و یا حتی اگر تصمیم به فروش نداشته باشد قیمت روز سهام خود را بداند.
قیمت سهام در بورس چگونه مشخص می‌شود؟
نظام قیمت‌گذاری در بورس به‌گونه‌ای طراحی شده است که هیچ‌کس نمی‌تواند در قیمت‌گذاری دخالت کند؛ به این ترتیب که در بورس افراد نمی‌توانند شخصا اقدام به خرید و یا فروش سهام بنمایند و این کار باید از طریق کارگزاری‌های بورس و کارگزاران آن انجام شود. کارگزاران افرادی هستند که تحت نظارت سازمان بورس فعالیت می‌کنند. ورود به بورس بدین طریق است که چه فروشندگان و چه خریداران سهام در اولین قدم تقاضای خود را به کارگزاران بورس تحویل می‌دهند. کارگزاران هر روز به جز روزهای پنج‌شنبه و ایام تعطیل از ساعت ۹ صبح الی ۱۲ ظهر در تالار بورس حاضر شده و تمامی تقاضاهای خرید و فروش را وارد سیستم معاملات می‌کنند. پس از وارد شدن لیست تقاضاها در سیستم معاملات، تقاضاها در دو صف؛ صف خرید و صف فروش، براساس قیمت و زمان ورود، اولویت‌بندی می‌شود. این سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده است که قیمت‌هایی را که برای فروش ارزان‌تر است بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ و تقاضاهای خریدی را که قیمت بالاتری دارند در ردیف اول قرار می‌دهد.بدین ترتیب هرکس که به ارزان‌ترین قیمت بفروشد در اول صف فروش و هرکس که به گران‌ترین قیمت بخرد در اول صف خرید قرار می‌گیرد و بنابراین قبل از دیگران معامله خواهد کرد. البته در صورتی که دو تقاضا با یک قیمت وارد سیستم شود، سیستم اولویت را به تقاضایی می‌دهد که زودتر وارد سیستم معاملات شده باشد. این عملکرد سیستم بیانگر آن است که روند معاملات و قیمت سهام براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و امکان دخالت افراد در آن وجود ندارد.
چرا در بورس سرمایهگذاری کنیم؟
سرمایه‌گذاران در هر کجا که سرمایهگذاری می‌کنند علاوه بر اینکه به دنبال کسب سود هستند، در انتخاب نوع سرمایهگذاری به دنبال جایی می‌گردند که سود بیشتری بدهد، مورد اطمینان و قانونی باشد، هر زمان که بخواهند بتوانند از وضعیت سرمایهگذاری خود مطلع شوند، هر وقت که بخواهند بتوانند سرمایه خود را نقد کنند و. برخی نیز علاوه بر این، معیارهای متعالی‌تری دارند. به‌عنوان مثال، به دنبال سرمایهگذاری در کاری هستند که علاوه بر خودشان، جامعه نیز از آن بهره‌مند شود. مثلا ایجاد اشتغال بکند و. بورس از جمله مراکزی است که جمیع این ویژگی‌ها را دارا است. پس سرمایهگذاری در بورس نه تنها برای سرمایه‌گذاران و سرمایه‌پذیران سودمند است بلکه برای کل جامعه نیز فواید قابل توجهی دارد.
بورس چیست و چگونه به‌وجود آمد؟
شاید این موضوع که فلسفه بورس چیست و چرا باید به آن توجه کرد، از اولین مطالبی باشد که قبل از سرمایهگذاری در بورس باید مطالعه کرد. حدود یک دهه قبل کمتر کسی درباره بورس اطلاعات و دانش کاملی داشت. بیشتر مردم در رسانه‌ها درباره بورس و اصطلاحات مربوط به آن چیزهایی می‌شنیدند و سرمایهگذاری در بورس مخصوص افراد خاصی از جامعه می‌شد. اما حالا ماجرا تغییر کرده است!
امروز بورس به یک مفهوم آشنا و فراگیر تبدیل شده است، البته هنوز پاسخ برخی سوالات و مفاهیم اولیه‌ای مانند پرسش مقاله حاضر “بورس چیست” در بین خیلی از افراد جامعه گنگ و مبهم است. در یک تعریف ساده می‌توان گفت، بورس یک بازار ساختار یافته است که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان اساسی بازار سرمایه شناخته شده و در آن دارایی‌های مختلف معامله می‌شود. از مهم‌ترین مزایای بورس اوراق بهادار می‌توان به ایجاد شفافیت در بازار، مدیریت انتقال ریسک، جمع‌آوری سرمایه و پس‌انداز برای تامین سرمایه فعالیتهای اقتصادی اشاره کرد. در حال حاضر بزرگترین بازار بورس در جهان از نظر ارزش بازاری به بورس نیویورک مربوط می‌شود. اما بورس چیست و از کجا به وجود آمد؟
بورس از کجا به کجا؟
به گفته کارشناسان، مفاهیم بانکداری مدرن و بازارهای سهام در اواخر قرن وسطی در شهرهای شمال ایتالیا شکل گرفت. اولین‌بار نام بورس اوراق بهادار توسط نویسنده‌ای به نام هیرونیموس مونزه، پزشک آلمانی برده شد. او در خاطرات سفر دور دنیای خود در سال 1495 درباره داد و ستد افرادی در شهر بورُوژ (Bruges) نوشت. در خاطرات او آمده است که در شمال غربی بلژیک، مقابل مهمانسرایی در میدانی به نام تِربورس TerBeurze بازرگانان و کسبه شهری دور هم جمع می‌شدند و کالاهای خود را خرید و فروش می‌کردند. گفته می‌شود این مسافرخانه متعلق به بزرگ‌زاده‌ای به نام واندر بورس بوده است و به همین دلیل مکان‌هایی که مردم در آنجا معاملات خود را انجام می‌دادند، به بورس معروف شدند.
از عملکرد آنها هیچ سابقه کتبی وجود ندارد و به صورت دقیق مشخص نیست که این معاملات در چه ساعت‌هایی و با چه قوانینی انجام می‌شده است. در قرن شانزدهم آنتورپ اولین کسی بود که سوابق معاملات خود در بورس را مکتوب کرد. به مرور زمان در شهرهای مختلف تالارهایی را مخصوص این کار با نام تالارهای بورس تاسیس شد که بازرگانان برای خرید و فروش کالاهای خود به آنجا می‌‌رفتند.
به دنبال رواج پیدا کردن بازارهای بورسی در قرن 15 میلادی، بازرگانان سعی کردند راهی پیدا کنند تا ضرر و زیان‌های احتمالی ناشی از تجارت را کاهش دهند. یکی از راه‌های پیشنهادی آنها برای جلوگیری از زیان‌ها احتمالی، شریک کردن سود و ضررهای احتمالی آن کسبوکار با افراد دیگر بود. سرمایه‌گذاران برای پیدا کردن شریک و عرضه سهام شرکت‌های خود، مراکزی را تاسیس کردند که شرکت‌ها با فروش سهام خود در بورس، شرکای بیشتری را برای مشارکت در کسبوکار خود پیدا کنند. بعدها این مراکز به نام بورس معروف شد و ماسکوی (Muscovy)، اولین شرکت سهامی بود که با مشارکت تعدادی از تجار در روسیه شکل گرفت.
همچنین اولین بورس اوراق بهادار جهان در اوایل قرن هفدهم میلادی در شهر «آمستردام» هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی، اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد. با شروع فعالیت بورس در این کشورها به‌تدریج سایر کشورها هم دارای بورس شدند.
پیدایش بورس ایران
اکنون که به سوال بورس چیست پاسخ دادیم، به تاریخچه پیدایش بورس سهام در ایران می‌پردازیم. بورس ایران را می‌توان به 4 دوره زمانی تقسیم کرد.
دوره اول آن تا سال 1357 پیش از انقلاب اسلامی، دوره دوم آن پس از انقلاب و همراه با جنگ تحملیلی بوده است. دوره سوم هم از سال 1368 آغاز شده و دوره چهارم از سال 1384 تا به امروز بوده است.
اولین قدم برای راه‌اندازی بورس در ایران در سال 1315 توسط فردی بلژیکی به نام ران لوترفلد انجام شد. او اساسنامه‌ی داخلی بورس را تهیه و به مسئولان آن زمان ایران ارائه کرد که اجرای آن با وقوع جنگ جهانی دوم، 25 سال به تعویق افتاد. در نهایت در سال 1341، اولین موافقتنامه برای تاسیس بورس سهام ایران در وزارت بازرگانی تنظیم شد. گفته می‌شود که در اواخر همان سال، هیاتی از بورس بروکسل برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران به کشورمان آمدند.
تصویب قانون تشکیل بورس اوراق بهادر در مجلس 4 سال زمان برد و بالاخره در سال 1345 بورس ایران با انجام چند معامله سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی به صورت رسمی فعالیت خود را شروع کرد. در بازه زمانی 1346 بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ تا 1357، تعداد شرکت‌های فعال در بورس اوراق بهادار تهران به ۱۴۲ شرکت با بیش از ۳۰۸ میلیارد ریال افزایش یافت. این عدد پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به 56 شرکت کاهش پیدا کرد. یکی از مهم‌ترین علت‌های آن خروج بسیاری از بنگاه‌ها اقتصادی از بورس بخاطر ملی شدن بانک‌ها، بیمه و برخی از صنایع بود.
دوره دوم بورس طی هشت سال جنگ تحمیلی رکود شدیدی را تجربه کرد. اما بورس در دوره سوم خود یعنی از سال 1368 با گسترش بازار سرمایه رشد کرد و تعداد شرکت‌های فعال در آن به 250 عدد رسید. این رشد تا سال 1383 ادامه داشت و حضور پررنگ سهامداران در تالارهای بورس نشانه خوبی برای بازار سرمایه بود. دوره چهارم بورس که مهم‌ترین تحولات بورس ایران در این بازه زمانی رقم خورد از سال 1384 آغاز شد.
اوایل آذر سال 1384، قانون جدیدی به نام قانون بازار اوراق بهادر تدوین شد که بر اساس آن، سازمانی مستقل برای نظارت روی بورس به نام سازمان بورس و اوراق بهادر تشکیل شد که وظیفه آن تاسیس و نظارت بر عملکرد بورس‌های مختلف است. این سازمان زیر نظر شورای عالی بورس فعالیت می‌کند. آمارهای سازمان بورس نشان می‌دهد که تا اردیبهشت ماه سال 1400، 1316 شرکت در بورس و فرابورس ایران پذیرش شده و بیش از 36 میلیون کد سهامداری حقیقی فعال در بازار سرمایه وجود دارد.
در حال حاضر، چهار بورس در ایران فعال هستند که شامل اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی بوده و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند.
- بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خریدوفروش می‌شود.
- فرا بورس ایران که در آنجا هم سهام شرکت‌هایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمی‌شوند، مورد دادوستد قرار می‌گیرد.
- بورس کالای ایران که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه و… خریدوفروش می‌شود.
- بورس انرژی که به‌تازگی تأسیس شده و در آن، حامل‌های انرژی با محوریت برق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین حامل‌های انرژی، خرید و فروش شود.
شرکت‌هایی که سهام خود را در بورس خرید و فروش می‌کنند مکلفند تا اطلاعات مالی و عملکردی خود را به صورت مستمر منتشر کنند تا سرمایه‌گذاران بتوانند برای خرید یا فروش سهام آن تصمیم بهتری بگیرند. در واقع همه بورس‌ها مانند بورس سهام یا کالا، زیرساختی را در اختیار شرکت‌ها، دولت‌ها و سایر گروه‌ها قرار می‌دهد تا اوراق بهادار خود را به عموم سرمایه‌گذاران عرضه کنند و فرصتی هم برای بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند تا سرمایه خود را در این بستر به صورت کوتاه‌مدت یا بلندمدت سرمایهگذاری کنند. در برخی از موارد هم سهامداران شرکت‌ها با حضور در شرکت‌ها می‌توانند با توجه به تعداد سهامی که دارد در تصمیم‌گیری‌های آن و نحوه اداره آن دخالت کنند. در حال حاضر بورس هم به صورت فیزیکی وجود دارد که معامله‌گران در تالارهای بورسی یکدیگر را ملاقات می‌کنند و هم به صورت الکترونیکی و در بستر اینترنت انجام می‌شود.
در این مقاله سعی شد، پاسخ یکی از سوالات پرتکرار مخاطبان مدیریت ثروت مانو، یعنی بورس چیست و از کجا به وجود آمده است، ارائه شود. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که برای حضور موفق در این بازار باید متخصص بود و برای گزینش بهترین فرصت‌های سرمایهگذاری زمان گذاشت.
این یک ذهنیت کاملا اشتباه است که بورس درآمد اول و شغل دوم است. در اکثر کشورهای پیشرفته، مردم برای سرمایهگذاری معمولا گزینه‌های غیرمستقیم را انتخاب می‌کنند.
بورس چیست و چگونه می‌توانیم در این بازار سرمایهگذاری کنیم؟
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده است که بورس چیست باید بگوییم اندیشه‌ی ایجاد بورس زمانی شکل گرفت که عده‌ای از بازرگانان اروپایی از فعالیتهای تجاری خود ضرر کردند. بنابراین به فکر راه حلی افتادند تا به وسیله‌ی آن بتوانند جلوی این ضرر را بگیرند و یا آن را به حداقل برسانند.
نتیجه آن شد که تعدادی از بازرگانان عده ای را در فعالیت های خود شریک کردند تا با این روش سود و زیان احتمالی را با آنها تقسیم کنند. این تجربه موفقیت آمیز بود لذا به تدریج هر تاجری سعی می کرد تا فعالیت های تجاری خود را با این روش ادامه دهد. به خصوص که این روش برای افرادی که فعالیتهای بزرگ اقتصادی انجام می دادند بسیار مطلوب‌تر بود.
رفته‌رفته این تجربه قانونمند شد و به تشکیل شرکت‌های سهامی تبدیل گردید. اولین بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ تجربه مربوط به تشکیل یک شرکت سهامی در کشور روسیه بود که در سال ۱۳۵۳ میادی تصمیم گرفت کالاهایی را بدون این که آفریقا را دور بزند، از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد و این کاری بود که احتمال ضرر در آن بیشتر بود. برای انجام این کار عده‌ای از تجار سرمایه‌ی لازم را تأمین کردند و هر کس به نسبت سرمایه‌ی خود در سود و زیان شرکت شریک شد و این کار با موفقیت صورت گرفت.
بورس چیست و چگونه می‌توانیم در این بازار سرمایهگذاری کنیم؟
بعدها با گسترش مبادلات در اروپا به سرمایه‌های زیادتر و شرکای بیشتری نیاز شد. برای این کار نیاز به مراکزی بود تا بتوان بین سرمایه‌گذاران و سرمایه پذیران رابطه برقرار کرد. چنین مراکزی تأسیس شدند و بورس نام گرفتند. اولین بورس دنیا در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروز اکثر کشورهای جهان دارای بازار بورس هستند. در ایران نیز در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ آغاز به کار کرد.
بورس کلمه‌ای فرانسوی است و معنای آن در زبان فرانسه کیف پول می‌باشد. تاریخچه پیدایش واژه بورس هم به قرن پانزدهم میلادی بازمی‌گردد. در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام بورُوژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) در مقابل خانه بزرگ‌زاده‌ای به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خرید و فروش کالاهای خود بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ بر اساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد مکان‌هایی که مردم در آنجا به حراج کالا مبادرت می‌کردند و به‌تدریج شکل توسعه‌یافته‌تر و مسقف به خود گرفت، بورس می‌گفتند.
فلسفه کلیدی شکل‌گیری بازار بورس در جهان، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت‌ها و پروژه‌های آنها در قالب یک سیستم بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. مبنای اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است.
تاریخه بورس در ایران
مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی برمی‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تأخیر افتاد.
در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقتنامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی سال ۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
بازار بورس چیست؟
برای شناخت و فهمیدن این موضوع که واقعاً بازار بورس چیست و آشنایی بیشتر با آن بهتر است از “بازار” و تعریف آن شروع کنیم. در یک تعریف ساده، می توان گفت که:
✓بازار مکانی است که در آن خرید و فروش صورت می‌گیرد.
✓ساده‌تر این است که بگوییم هرگاه شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله‌ای صورت پذیرد بازار تشکیل شده است.
بازار بورس چیست و چطور تشکیل شده است؟
بورس واژه‌ای است که قطعا بارها به گوش همه ما خورده است. این واژه کاربردهای زیادی دارد. مثلا از خیابانی با عنوان بورس پارچه نام می‌بریم یا حتی می‌گوییم چیزی روی بورس است. اما وقتی از علم اقتصاد می‌پرسید که بازار بورس یا بازار سرمایه چیست، معنا و مفهوم دیگری برای آن پیدا می‌کنید. در این مقاله قصد داریم به زبان ساده توضیح دهیم که بورس چیست و چطور شکل گرفته است. همچنین به تاریخچه آن در ایران و جهان می‌پردازیم و ریشه لغوی و انواع مختلف این بازار را تعریف می‌کنیم و همچنین مزایای سرمایهگذاری در آن را بررسی می‌کنیم.
بورس یعنی چه؟
ساختمان نخستین بورس جهان در شهر آمستردام
بورس در زبان فرانسوی به معنای کیف پول است. البته کاربرد آن در میان تجار قدیمی اروپایی باعث شد که امروزه مفهوم دیگری را منتقل کند. این تجار برای جذب سرمایه بیشتر و ایجاد رونق در کسب و کار خود اقدام به عرضه نوع جدیدی از خدمات کردند. در واقع عرضه یک تجارت که برای خریدار حکم کالای مصرفی نداشت و راهی برای کسب درآمد بود. شیوه جدید کسب سود در بازار بورس در مقایسه با ربا عملکرد بهتری داشت. چرا که سرمایه‌گذاران در سود و ضرر بازرگان شریک می‌شدند.
در ابتدا این نوع از شراکت محدود بود و در شرایط خاص و مبادلاتی که دارای ریسک بالایی بودند شکل گرفت. این اقدام که به منظور کاهش میزان ضرر در روش‌های نو و تجربه نشده بازرگانی بود، باعث طی کردن گام‌های موثری برای پیشرفت در عرصه تجارت شد.
این روش برای اولین بار در روسیه مطرح شد که عده‌ای از تجار قصد امتحان کردن راه‌های جدید برای داد و ستد کالاهای خود در نقاط مختلف جهان را داشتند. این نحوه سرمایهگذاری در فعالیتهای تجاری، تجربه موفقی را رقم زد که باعث انتشار سریع آن در کشورهای مختلف جهان شد. البته به مرور زمان این شیوه سرمایهگذاری قانونمند شد و سهام شرکت‌ها را در قالب اوراق مشارکت و در سطح عمومی منتشر کرد.
امروزه این نوع مشارکت سبکی خاص پیدا کرده و با عرضه سهام شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران خرد را در شرکت‌های بزرگ اعم از خصوصی و دولتی سهیم می‌نماید. همچنین داد و ستد اوراق مشارکت بازار جدیدی را ایجاد کرده که به آن بازار سرمایه می‌گویند که از گذشته‌های دور بورس نام گرفته است.
اگر می‌خواهید بدانید که فعالیت بازار بورس چیست و چه می‌کند، باید بگوییم در کلام ساده بورس اوراق بهادار که همان بازار سرمایه است، سازمانی است که دو فعالیت عمده دارد:
- عرضه سهام شرکت‌ها در قالب اوراق مشارکت برای تجمیع سرمایه‌های خرد به منظور بهره‌برداری در سطح کلان
- ایجاد ساز و کار رسمی و قانونی برای داد و ستد اوراق مشارکت منتشر شده در میان سهامداران
بیشتر بخوانید
بازار بورس چیست؟
شاید هنوز مفهوم واقعی بورس برای ما روشن نشده باشد. در فرهنگ ما، بازار محلی است برای داد و ستد که همه با انواع بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ آن آشنا هستیم. بورس یک اصطلاح خارجی است و زیر مجموعه بازار تعریف می‌شود. در واقع بورس یا بازار سرمایه، هر دو یک معنا دارند. اما بازار سرمایه با دیگر بازارها چه تفاوتی دارد؟ در بازارهای مختلف دو نوع از دارایی مورد معامله قرار می‌گیرند.
- دارایی‌های ملموس همچون ملک، خودرو، لوازم الکترونیکی و مشابه آنها که جنبه مصرفی دارند و در علم اقتصاد به عنوان کالای مصرفی تعریف می‌شوند.
- دارایی‌های مالی همچون اوراق مشارکت، اوراق بهادار و مانند این‌ها که برای ما درآمدزایی می‌کنند و به نوعی در یک فعالیت اقتصادی سهیم می‌شویم.
بازار سرمایه را می‌توان در سه شاخه کلی تعریف کرد:
۱- بورس اوراق بهادار: این شاخه در واقع همان دارایی‌های مالی را تحت پوشش قرار می‌دهد. در این بازار سهام شرکت‌ها مورد معامله قرار می‌گیرد.
۲- بورس کالا: در این بازار کالاهای اساسی مثل نفت و مواد اولیه کارخانجات مورد معامله قرار می‌گیرد. این بازار در کاهش نقش واسطه‌ها بسیار موثر عمل می‌کند و قیمت گذاری بر اساس عرضه و تقاضا است.
۳- بورس ارز: در این بازار پول رایج کشورهای مختلف داد و ستد می‌شود که می‌تواند مانند بورس کالا در قیمت گذاری ارزهای خارجی تاثیر گذار باشد که متاسفانه در کشور ما هنوز دایر نشده است.
در این میان، بورس اوراق بهادار در بازار سرمایه نقشی شاخص دارد که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم:
عملکرد بورس اوراق بهادار چیست؟
در بورس اوراق بهادار انگیزه اصلی ایجاد شراکت بین سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی است. سرمایه در گردش و پشتوانه مالی در شرکت‌هایی که فعالیت اقتصادی دارند بسیار تاثیرگذار است. اما مسلم است که هر ارگان یا شخص حقیقی سرمایه محدودی دارد و همیشه افزایش سرمایه را عاملی برای پیشرفت و توسعه فعالیتهای خود می‌داند. راه‌های مختلفی برای جذب سرمایه وجود دارد مانند وام‌های بانکی که نوعی استقراض است.
راه دیگر اما جذب سرمایه‌گذار است. تفاوت سرمایه‌گذار با استقراض در این است که سرمایه‌گذار، در سود و ضرر فعالیت شریک می‌شود ولی در استقراض اهمیتی ندارد که سازمان سود کرده یا متحمل ضرر شده است. چنانچه سود کرده باشد امکان تسویه بدهی وجود دارد اما بدترین حالت زمانی است که دچار ضرر شود که با بدهی موجود، ورشکستگی شرکت قریب‌الوقوع خواهد بود.
جذب سرمایه هم به سادگی امکان پذیر نیست. هم سرمایه‌گذار و هم فعال اقتصادی نگرانی‌هایی دارند مانند امنیت سرمایهگذاری، بازدهی مناسب، تامین به موقع و کافی سرمایه و دغدغه‌های دیگر که بدون ساز و کار مناسب و بستری که ظرفیت آن را داشته باشد، امکان‌پذیر نخواهد بود. سازمان بورس اوراق بهادار این شرایط را فراهم کرده است. در این بستر هر دو طرف معامله در فضایی مهیا و امن با آسودگی خاطر اقدام به داد و ستد می‌کنند.
در بورس سرمایه‌های خرد هم می‌توانند وارد فضای کسب و کار بشوند. این سرمایه‌ها در دست افرادی است که عموما امکان راه‌اندازی کسب و کار را ندارند. اگر در مسیر درست قرار نگیرند، وارد فضای دلالی شده و با تبدیل کردن کالاهای مصرفی به سرمایه‌ای همچون خودرو، باعث افزایش بی‌رویه قیمت‌ها می‌شوند. این روند برخلاف آنچه گفته شد برای اقتصاد کشور مخرب است.
امکان دیگری که سازمان بورس برای فعالان اقتصادی فراهم می‌نماید، محفوظ ماندن کرسی‌های هیئت مدیره است. در شرکت‌های بزرگ افرادی تحت عنوان اعضای هیئت مدیره در مدیریت شرکت و تعیین راهبردها و قوانین نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در صورت جذب سرمایه به صورت کلان و از یک شخصیت حقیقی یا حقوقی شرکت موظف می‌شود که یک کرسی هیئت مدیره را واگذار کند. این مسئله تغییراتی را رقم خواهد زد که برای صاحبان مشاغل خوشایند نخواهد بود. با جذب سرمایه‌های خرد که در بستر بورس شکل می‌گیرد، اگرچه به همان میزان نقدینگی وارد می‌شود، ولی کرسی هیئت مدیره در اختیار صاحبان قبلی می‌ماند.
بورس در ایران
ساختمان بورس تهران
در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی تحقیقات مقدماتی در رابطه با راه‌اندازی بورس آغاز شد. در این راستا تیمی اروپایی به ایران دعوت شدند. پس از مدتی تیم مذکور اساسنامه‌ای را تقدیم مسئولان ایرانی کردند که شامل قوانین پایه و اسلوب اجرایی سازمانی به نام بورس بود. هرچند جنگ جهانی دوم و اوضاع نابه‌سامان داخلی باعث شد تا پرونده بورس ایران به مدت ۲۵ سال بسته شود.
با گذشت زمان و ایجاد تحولات داخلی در ساختار سیاسی کشور بار دیگر عزمی جدی برای راه‌اندازی بازار سرمایه شکل گرفت. گروهی متشکل از وزارت بازرگانی، وزارت دارایی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران سندی را تنظیم کردند که به موجب آن تاسیس سازمان بورس در سال ۱۳۴۱ در دستور کار قرار گرفت. پس از گذشت چهار سال مجلس قانونی را به تصویب رساند که طبق آن وزارت اقتصاد مامور به راه انداختن سازمان بورس اوراق بهادار شد. پس از یک سال بازار سرمایه با عرضه اوراق بهادار متعلق به بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.
بیشتر بخوانید
مزایای سرمایهگذاری در بورس
بازار سهام مزایای زیادی برای سرمایه‌گذاران، بنگاه‌های اقتصادی و کشور دارد. که در صورت توجه به آن و تسهیل شرایط ورود برای سرمایه‌گذاران، شکوفایی اقتصاد کشور را به دنبال خواهد داشت. در ادامه گوشه‌ای از مزایای سرمایه گذاری در بورس به اختصار توضیح داده شده است:
- حفظ ارزش پول: روند مالی کنونی در سطح کلان موجب افزایش تورم می‌شود. وقتی تورمی اتفاق می‌افتد، پول نقد ارزش خود را در مقابل دارایی‌های واقعی از دست می‌دهد که در بلند مدت باعث از بین رفتن پس اندازهای افراد جامعه می‌شود. پس بهتر است با تبدیل کردن پول نقد به انواع مختلف دارایی، ارزش آن را حفظ کنیم. اما اگر مقدار آن کم باشد چاره چیست؟ بورس اوراق بهادار امکان سرمایهگذاری با حداقل بودجه را نیز دارد.
- درآمدزایی: بسیاری از ما به خاطر شیوه زندگی یا شغل‌هایی که داریم، شرایط راه اندازی کسب و کار را نداریم یا سرمایه کافی برای این کار در اختیارمان نیست. بورس فرصتی است برای کسب درآمد با حداقل سرمایه و زمان ممکن.
- نقدشوندگی بالا: قطعا برای همه ما پیش آمده است که نیاز مبرم به منابع مالی پیدا کنیم. در شرایطی که زمان تعیین کننده باشد، فروش دارایی‌های واقعی یا مشکل است یا ضرر زیادی را به همراه خواهد داشت. در بورس اما امکان داد و ستد سهام همیشه فراهم است. در واقع از قابلیت نقدشوندگی بسیار بالایی نسبت به بازار سهام چگونه شکل گرفت؟ سایر دارایی‌ها برخوردار است.
- امنیت سرمایهگذاری: بدون شک در استفاده از پولی که حاصل دسترنج و تلاش مستمر باشد، دقت بالایی لازم است و در صورت از دست رفتن چنین سرمایه‌ای، جایگزینی بسیار سخت است. پس شفافیت در بازاری که قصد سرمایه گذاری در آن را داریم ارزشمند خواهد بود. همچنین در سایه این شفافیت امنیت سرمایه ما نیز تامین خواهد شد.
بیشتر بخوانید
جمع‌بندی
واژه بورس در زبان فوانسوی به معنای کیف پول است. اما بعدها از واژه بورس برای اشاره به بازاری استفاده شد که تجارت‌ها در آن مورد معامله قرار می‌گرفت. از این طریق کسب‌و‌کارها می‌توانستند سرمایه خود را افزایش دهند و سرمایه‌داران نیز می‌توانستند با سهیم شدن در سود و زیان آنها به واسطه سرمایهگذاری، صاحب بخشی از آن کسبوکار بشوند.
امروزه اما بازار بورس بر اساس نوع دارایی‌هایی که در آن دادوستد می‌شود به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شود که از آن جمله می‌توان بورس اوراق بهادار، بورس کالا و بورس ارز را نام برد. از کزایای سرمایهگذاری در بازار بورس نیز می‌توان به مواردی مانند حفظ ارزش پول، درآمدزایی، نقدشوندگی بالا و امنیت سرمایهگذاری اشاره کرد.
دیدگاه شما